Aflevering S3, A2: Wat Is Een Bijbels Verhaal?

In deze tweede aflevering van 2024 gaan we dieper in op Bijbelse genres en dan vooral Bijbelse verhalen. Uit welke elementen bestaan deze? Wat is eigenlijk een plot? Je hoort het in de podcast. Vergeet niet je gratis eBook / audioboek te downloaden: 'De Bijbel in 1 Dag'. Wil je meer leren over Bijbelse genres en hoe je de Bijbel moet lezen? Lees dan 'Ik leer je de Bijbel lezen'. Transcriptie: Hallo en welkom terug bij de Bijbellezen met Jan-podcast. We zijn bezig met een korte serie over één van de genres in de Bijbel, namelijk Bijbelse verhalen. Je weet misschien wel dat het woord Bijbel is afgeleid van het Griekse woord ‘Biblia’. Dat betekent boeken. Ons woord ‘bibliotheek’ komt hier ook vandaan. De Bijbel is dus geen boek maar een bibliotheek. In een bibliotheek worden soortgelijke boeken meestal bij elkaar gezet. Je hebt romans, misdaadverhalen, thrillers, non-fictie en ga zo maar door. Bij videostreamingsdiensten als Netflix heb je precies hetzelfde. De films die in een bepaalde categorie vallen, staan in hetzelfde rijtje. Die categorieën noem je ‘genres’. De Bijbel heeft verschillende genres, maar de hoofdcategorieën zijn uiteenzettingen (dat is eigenlijk gewoon platte uitleg), Bijbelse poëzie (dat zijn liederen en gedichten) en Bijbelse verhalen waarin personages van alles meemaken. Dat ik ze verhalen noem, wil niet zeggen dat ze verzonnen zijn. Sterker nog, met dat onderwerp wil ik eigenlijk beginnen. Zo’n honderd jaar geleden was er een Belgische schilder genaamd René Magritte. Hij maakte een schilderij dat simpel was, maar toch wereldberoemd is geworden. Op het schilderij zie je een pijp en daaronder een tekst in het Frans: ‘Dit is geen pijp’. Toen mensen hem vroegen waarom hij die tekst onderaan zijn schilderij had geschreven, antwoordde hij: ‘Ik wil niet liegen. Dit is geen pijp.’ Hij noemde zijn schilderij ‘Het verraad van de voorstelling’. Hij had namelijk gelijk. Als mensen voor het doek stonden, bekeken ze een afbeelding en geen pijp. Je kon er immers geen tabak instoppen en dat via het schilderij oproken. Zijn kunstwerk is geen pijp, maar een weergave van een pijp. Van Schindler’s List tot Erin Brockovic Ik weet niet of je bekend bent met films als Schindler’s List, Twelve Years a Slave en Erin Brockovic? Deze films gaan over personen die echt hebben geleefd. De film lijkt echt en realistisch, maar je weet dat je niet naar de echte gebeurtenissen en mensen kijkt. Eigenlijk gaat het om een weergave van die gebeurtenissen. Een interpretatie zelfs. De acteurs doen hun best om zo geloofwaardig mogelijk over te komen. Met hun woorden, hun intonatie en hun lichaamstaal proberen ze te communiceren hoe hun personage over iets denkt of wat hij of zij voelt. Dat is hun interpretatie. De regisseur maakt ondertussen slimme keuzes met zijn camera’s. Wil je weten dat iemand gevaarlijk is? Dan wordt ingezoomd op het pistool dat hij verborgen heeft in zijn jaszak. Zo word je als kijker een bepaalde kant opgestuurd, en soms de verkeerde. De redder in nood blijkt toch de schurk te zijn, bijvoorbeeld. En wat zie je niet in films of lees je niet in boeken? Dat mensen boodschappen doen of naar de wc gaan. Onbelangrijke details worden weggelaten, anders zouden de verhalen veel te lang duren. Je ziet alleen iemand boodschappen doen als het belangrijk is voor het verhaal. Het is ook heel belangrijk om te realiseren dat als je leest over Abraham, over David of over Jezus, dat je beseft dat je leest over mensen die werkelijk hebben geleefd, maar dat het verhaal zoals dat in de Bijbel is opgeschreven een weergave van dat leven is. De eerste mens, Adam, leefde bijna duizend jaar, maar toch beslaat zijn verhaal slechts enkele pagina’s. Hij wordt gemaakt, leeft in de tuin, geeft alle dieren een naam, krijgt een vrouw, eet van de verkeerde boom, wordt het paradijs uitgejaagd en krijgt nageslacht. Dat is alles wat we over hem horen. Als wij een verhaal over Adam zouden verzinnen, dan zouden we hier veel meer details in stoppen en we zouden het vrij psychologisch benaderen. Misschien wilde hij altijd al gelijk zijn aan God. Of hij was hopeloos naïef. Wat maakte dat hij geen stand kon houden tegen de slang? Voelde hij zich schuldig na afloop? Probeerde hij het goed te maken? Werd hij boos op Eva en op God? Probeerde hij de slang te doden? Dat zijn allerlei interessante plotlijnen die we zouden kunnen volgen en als ik een roman zou schrijven over Adam zou ik dat allemaal erin verwerken. Maar de Bijbel vertelt een op het oog veel simpeler verhaal en laat bovendien veel details weg die voor ons interessant zijn. Waren er bijvoorbeeld al andere mensen? Hoe kon Kaïn anders bang zijn voor andere mensen? De Bijbel is soms zo spaarzaam met details dat zo’n verhaal voor ons ongeloofwaardig wordt. Het klinkt meer als een sprookje dan iets dat werkelijk is gebeurd. Maar vergis je niet. De verhalen in de Bijbel zijn geen sprookjes. Dat wij de vertelstijl niet goed begrijpen, wil niet zeggen dat ze niet daadwerkelijk zijn gebeurd en dat ze geen geestelijke waarheden bevatten. Ja, de Bijbel volgt geen journalistieke normen uit de 21e eeuw. Wij willen de feiten op een rij hebben op een manier die voor ons logisch is. Toen en toen gebeurde dit en dat met die en die. Geen enkel boek uit de oudheid volgt die journalistieke normen. Deze vorm van communiceren is relatief nieuw. Wat is een verhaal? Dat brengt ons bij de vraag: wat is een verhaal? Een aantal jaar geleden las ik het boek ‘A million miles in a thousand years’ van Donald Miller. Het is een geweldig boek over een schrijver die al op vrij jonge leeftijd een autobiografisch verhaal had geschreven. Een verhaal over zijn eigen leven dus, en dan vooral over zijn studententijd. Op een ochtend wordt hij gebeld door een filmmaker die zijn levensverhaal wil verfilmen. Hij gaat akkoord en ze gaan aan de slag. Eerst moet een script worden gemaakt. Dat is gek, want hij heeft al een boek geschreven. Toch is een script nodig en daar brainstormt hij over met de filmmakers. De schrijver valt van de ene verbazing in de andere. Wat de filmmakers namelijk doen, is: ze pakken echte gebeurtenissen en vertalen die in scènes in een bepaalde volgorde zodat zich een verhaal ontvouwt. Waar in het echte leven de gebeurtenissen elkaar willekeurig lijken op te volgen, ontwikkelen de makers een verhaal. Dit leidt tot de onvermijdelijke vraag in het boek: wanneer is iets een verhaal? Donald Miller volgt een seminar bij een beroemde scriptschrijver van wie ik ook les heb gehad, Robert McKee. Deze McKee leert hem wat een verhaal is. Millers conclusie is dat een verhaal een personage is die iets wil bereiken en die obstakels moet overwinnen om dat te bereiken. De elementen van een verhaal zijn dus: - Personage - Wat iemand wil bereiken of wat iemand nodig heeft - Conflicten en obstakels - Een overwinning Je kunt het nog duidelijker zeggen. In een verhaal zijn één of meer personages. Dit zijn mensen over wie het verhaal gaat. Zij willen iets bereiken, maar worden tegengewerkt. Soms door zichzelf, soms door anderen of soms door de omstandigheden. Ze doen hun best die obstakels te overwinnen en dat lukt of dat lukt niet. In elk verhaal heb je met drie dingen te maken: met personages, met een plaats (waar gebeurt iets) en met het plot. In deze podcast-aflevering wil ik me richten op het plot. Wat is een plot? Een plot is eigenlijk de manier waarop een verhaal verloopt. In de Disney-film The Lion King wordt de vader van de kroonprins vermoord en het leeuwtje vlucht de jungle in. Daar wordt hij opgevangen door een zwijn en een stokpaardje. Ze vermaken zich opperbest, tot Simba erachter komt dat zijn eigen familie hem nodig heeft. Hij keert terug, verslaat zijn gemene oom en herstelt het koninkrijk. Het is bijna een Bijbels verhaal. De manier waarop deze gebeurtenissen, deze scènes zijn geordend, is het plot. Laten we eens kijken hoe dit naar voren komt in het verhaal van David die een ontmoeting heeft met een Filistijnse reus. 1 Samuel 17:12-51 David was een zoon van Isaï uit Betlehem, dat in de streek Efrata in Juda ligt. Deze Isaï had acht zonen. Hijzelf was in de tijd van Saul al te oud om nog onder de wapenen te gaan, maar zijn oudste drie zonen trokken met Saul ten strijde. De oudste heette Eliab, de tweede Abinadab en de derde Samma. David was de jongste. Zijn oudste drie broers waren met Saul ten strijde getrokken, maar David ging heen en weer tussen het kamp van Saul en Betlehem, waar hij de kudde van zijn vader hoedde. Ondertussen trad de Filistijn elke ochtend en elke avond naar voren, veertig dagen lang, en dan stelde hij zich op in het dal. Op een dag zei Isaï tegen zijn zoon David: ‘Hier heb je een zak geroosterd graan en tien broden. Breng die snel naar je broers in het legerkamp. En deze tien kazen moet je aan hun bevelhebber geven. Vraag je broers hoe het met ze gaat en neem een levensteken van hen mee terug.’ Saul was met de soldaten van Israël, onder wie Davids broers, nog steeds gelegerd in de Terebintenvallei, tegenover de Filistijnen. De volgende ochtend vroeg ging David met de proviand op weg, zoals Isaï hem had opgedragen. De kudde liet hij achter onder de hoede van iemand anders. Hij kwam juist bij het wagenkamp aan toen het leger onder het aanheffen van strijdkreten de linies betrok. De Israëlieten en de Filistijnen stelden zich in slagorde tegenover elkaar op. David gaf zijn spullen af aan de foerier en haastte zich naar de gevechtslinie. Daar vond hij zijn broers en hij vroeg hun hoe het met ze ging. Terwijl hij me...