Aflevering Aya Sabi

Voor deze aflevering van de podcast van Thomas nodigden we schrijfster en columniste Aya Sabi uit op de Thomaszolder om te praten over haar boek Half Leven en over hoe ze als moslima het katholieke godsdienstonderwijs ervaren heeft. We zoomen in op haar lezing die ze gaf aan Radboud Reflects (Radboud Universiteit) over God & de stad: bidden.  In deze aflevering wordt er gepraat over haar boek Half Leven.  Het boek gaat over een grootmoeder, moeder en kleindochter en de intieme verhalen die niet aan elkaar verteld worden. De lezer krijgt inkijk in die intieme verhalen.  Het gaat over migratie en de rol van vrouwen in de onafhankelijkheidsstrijd van Marokko Het thema van het boek is zwaar want de levens raken met elkaar verstrengeld. Het boek gaat over pijn en transgenerationeel trauma. Maar er wordt vooral ook veel liefde doorgegeven. En dat symboliseert zich in schoonheidsgeheimen het maken van lekkere gerechten. Welk boek was als jongere belangrijk voor je?  Ik heb ooit een boekbespreking gemaakt van Bezonken Rood van Jeroen Brouwers. Dat heeft me hard geraakt omdat het ook zwaar en pijnlijk was maar het is zo prachtig geschreven. Wanneer ik zo een boek lees blijf ik met een gevoel van voldoening achter hoeveel pijn het ook doet en dat wil ik heel graag aan mijn lezers meegeven: het gevoel dat we mens zijn en dat we geraakt kunnen worden.  Dat wil ik heel graag aan mijn lezers meegeven: het gevoel dat we mens zijn en dat we geraakt kunnen worden.  Is jouw boek relevant voor de jongeren vandaag?  Het is zeer moeilijk om te beslissen of mijn boek relevant is voor de jongeren vandaag. Want ik zit er middenin en ik heb geen objectieve kijk meer. De reacties van de jongeren die ik kreeg waren vooral gevoelens van herkenning.  De quote bij het begin van het boek: “If there’s a book that you want to read, but it hasn’t been written yet, then you must write it.” van Toni Morrison is een uitdaging naar de lezer toe. Brengt dit boek voor hen een nieuw verhaal?  Wat is volgens jou vernieuwend aan het boek dat je schreef?  Het boek is qua compositie anders omdat het drie verschillende stijlen en registers bij elkaar brengt. Sommige mensen vinden het vreselijk maar het is een experiment om jongeren door middel van 1 boek met drie verschillende registers in aanraking te laten komen.  Kan je een fragment uit het boek halen dat zou kunnen passen in het godsdienstonderwijs?  Er is 1 fragment dat mensen vaak delen op sociale media en dat is een fragment dat gaat over waarom God de liefde geschapen heeft. (p.126) “Ik probeer elke nacht aan je stem te denken. Ik zie voor me hoe je vingers stoffen onder de naald van de naaimachine schuiven, met precisie en geduld. Iemand die zo veel liefde heeft voor de levenloze dingen kan zeker het dubbele opbrengen voor een mens, voor een vrouw. Je hebt me vaak gevraagd wat ik in je zie en ik weet niet of het een manier is om naar complimenten te vissen of dat je echt niet ziet wat ik zie. Dat begrijp ik wel. Ik zie ook niet in mezelf wat jij in mij ziet. Misschien heeft God daarom de liefde geschapen, zodat we onszelf zien in een ander licht.” Heeft dat iets te maken met een godsbeeld?  Ja, met het godsbeeld van het personage.  Mijn eigen godsbeeld dwingt me om het misschien anders te formuleren. Ik geloof dat God de liefde is en niet de liefde geschapen heeft. Geloven is voor mij God zien door naar jezelf te kijken maar ook door naar andere mensen te kijken en andere dingen die geschapen zijn door God. Dus ik ben het zelf niet eens met dit godsbeeld. Dit zorgt ervoor dat het wel een discussie kan openen in de klas.  Er zijn drie verschillende godsbeelden terug te vinden in het boek? Heb je dit op voorhand goed uitgedacht door een profiel op te stellen van het personage?  Het godsbeeld hangt vast aan het personage en hoe ze naar de wereld kijken.  Ik heb ook gekeken naar de evolutie van het godsbeeld van mensen die vanuit Marokko naar hier geëmigreerd zijn. Daarin zie je wel een tendens van verstrenging van de godsdienst. Dat is een heel erg normale reactie. Mensen komen in een gebied waar ze anders zijn dus gaan ze zich meer terugplooien op zichzelf. Ze laten de Marokkaanse soeffistische traditie achter zich. Die is er wel bijvoorbeeld in het eerste hoofdpersonage van mijn boek en het steeds meer verdwijnt bij haar dochter die naar Nederland gaat.  Wat is de betekenis van de kaft van het boek?  Een zwaan staat voor mij symbool als het moederschap dat in het boek besproken wordt. Het zijn elegante en charmante dieren die uiteindelijk in monsters veranderen van zodra je aan hun jongen komt.  Je bent nu bezig een theaterstuk?  Ja, dat is een heel andere manier van schrijven. Ik heb me hier heel hard moeten in inwerken. Het idee komt van de actrice Aminata Demba. Het stuk wordt gespeeld door het gezelschap Laika. Het is een schoolvoorstelling en het gaat volgend jaar in première.  Mocht je een canon mochten maken voor de boeken die leerlingen moeten lezen in het middelbaar, welke werken mogen volgens jou niet ontbreken?  Ik zou eerder denken aan schrijvers die niet mogen ontbreken zoals Conny Palmen, Jeroen Brouwers, Tom Lannoye en als ik dan denk aan de jongere hedendaagse schrijvers. Lucas Rijneveld, Lize Spit, Charlotte Vandenbroecke maar ook Esohe Weyden.  Zijn er schrijvers waar je naar opkijkt in het Vlaamse literatuurlandschap en die je graag eens zou ontmoeten?  Dat is onlangs gebeurd. Ik ben grote fan van Tom Lannoye. Ik heb al zijn boeken gelezen. Bookshop Passa Porta kwam met het idee om me uit te nodigen en ik mocht een oude schrijver uitnodigen, toen heb ik Tom Lannoye ontmoet. Heeft het oriëntalisme een weerslag op jou en jouw persoonsvorming gehad?  Ja, ik denk dat we allemaal onze vooroordelen meedragen en dat het systeem ook heel diep op ons inwerkt. Er is geen enkel probleem zolang we het in de gaten hebben. Misschien kan ik beter een vraag stellen en ook weten wanneer ik de vraag niet moet stellen in plaats van mijn eigen denkbeelden te projecteren op de ander. Maar voor heel veel mensen voelt het alsof het allemaal nieuw is en dat begrijp ik. Voor mij is het wel dagdagelijkse realiteit. We zijn hier al bijna 60 jaar. Ik wil als ik op een nieuwe plek kom gezien worden als Aya en niet als iemand die theologische of maatschappelijke kwesties komt bespreken.  Ik wil als ik op een nieuwe plek kom gezien worden als Aya en niet als iemand die theologische of maatschappelijke kwesties komt bespreken. Is het voor jou belangrijk dat jongeren in het onderwijs het over religie hebben?  Ja het is belangrijk dat dit in een open en veilige sfeer gebeurt zonder dat we elkaar hoeven te viseren of ongemakkelijk doen voelen. Ik heb situaties meegemaakt waar ik me heel ongemakkelijk bij voelde ondanks de goede bedoelingen van de vraagsteller.  Hoe ervaarde je de katholieke godsdienstlessen tijdens jouw schooltijd?  De les begon met het gebed maar je hoefde niet per sé mee te doen. Ik heb dat nooit ervaren als vreemd. De kerkklokken in de stad vind ik prachtig. Dat hoort bij de stad, dat is een moment van bezinning. Het geluid trekt je in de werkelijkheid. Ik heb heel veel fascinatie voor alles met spiritualiteit te maken heeft, niet enkel religie. Dat zijn manieren om tot hetzelfde te komen.  Wat je daar zei over bidden tijdens jouw lezing over bidden aan de Radboud universiteit: de veldslag der verlangens verwijzend naar de grote Jihad… Je was daar zeer academisch maar geloof je in wat je daar toen vertelde?  Ik praat niet graag over deze onderwerpen. Er is zoveel veranderd sinds toen. Ik geloof dat we op een reis zijn en elk moment veranderen en denken dichter tot de essentie te komen om er dan weer heel ver van af te staan. Dat is de meest menselijke route die je kan nemen. In de Islam gaat het over de rechte weg waar je steeds opnieuw naar terugkeert.  Woedt er in jou een vreedzame revolutionair?  Ik beschouw dit als een compliment. Toen ik klein was had ik een groot rechtvaardigheidsgevoel. Ik noem dat de momenten dat ik “de stilte in me begon mee te dragen”. Dat waren momenten waar ik niets in kon veranderen en niets kon zeggen tot ik besefte dat ik wel een eigen stem heb en die stem uit ik nu in columns of in boeken.  “Gefundeerd” hoor ik wel graag. Ik denk dat er momenten mogen zijn dat we hard mogen zijn en mogen zeggen dat iets absoluut mis gaat. Maar we moeten mensen zien zoals ze zijn om verandering te brengen. Laten we kijken naar de menselijke gevoelens van elkaar om elkaar beter te begrijpen en elkaar daar te vinden in begrip.  Kwaadheid kan een goede emotie zijn. Ik probeer genuanceerd te zijn.  Is jouw boek feministisch?  Voor het boek zelf heb ik heel veel research gedaan naar de onafhankelijkheidstrijd van Marokko en hoe vrouwen daar een rol in hebben gespeeld. Ik kwam uit bij Fatima Mernissi. Zij is ook bezig met het oriëntalisme en heeft ook in het Westen lesgegeven waardoor ze de twee narratieven in zich heeft. https://rosavzw.be/nl/themas/rolmodellen/feminisme-vrouwenbeweging/fatima-mernissi Ik wou een boek schrijven dat niet reactionair was maar dat vertrok vanuit de vrouwen zelf.  Leila Abouzeid leerde ik ook kennen via die weg. Zij weigert in het Frans te schrijven omdat dat de taal van de kolonisator was.  Dit is echt gebaseerd op vrouwen die hadden kunnen bestaan. Het is hoe je kijkt naar wat emancipatie en bevrijding is vanuit de vrouw zelf en welke keuzes ze daar zelf in maakt.  Heb je tips om een interlevensbeschouwelijke dialoog adequater te maken?  Het artikel van Aya Sabi toen ze in gesprek ging met Jonas Slaats. https://www.demorgen.be/nieuws/wij-weten-niet-meer-hoe-we-over-spiritualiteit-moeten-spreken-op-bezoek-bij-filosoof-jonas-slaats-in-de-kluis-van-bolderberg~bb8d5c3a/ In dialoog gaan met andere religies en levensbeschouwingen zorgt ervoor dat je als mens de essentie terug te pakken krijgt. Er zijn verschillende regels om aan identiteitsvorming te doen. Dat kan goed zijn maar kan er ook voor zorgen dat je blik vertroebeld wordt en blijft vasthangen aan je eigen gelijk. Als je de gelijkenissen terug vindt, vind je ook de essentie.  Heb jij een voorstel voor een ilc-werkvorm?  Ik begin mijn lessen en workshops altijd met een introductie. Daarin vraag ik om het verhaal van je naam te vertellen. Niet enkel hoe iemand heet, maar hoe die tot zijn of haar naam gekomen is. Dat zorgt voor heel veel verschillende verhalen. Dat kan zorgen voor een open sfeer en kan een veilige omgeving creëren. Zulke oefening kan zorgen voor meer openheid en ook verbondenheid.