Aflevering Gerbert Bakx En Arne Vanhaecke Over Redelijkheid, Moraliteit, Orde En Chaos, En Over De Zin Van Het Leven

Emoties zijn in wezen biologische algoritmes die tot automatische, vaste, onpersoonlijke, geformatteerde gedragspatronen leiden die geen enkel bewustzijn vereisen. In een ver verleden waren zij bijzonder nuttig voor de overleving in de natuur en zorgden voor onmiddellijke, adequate actie op korte termijn, met inbegrip van conflict en zelfs oorlog, zoals bij dieren nog steeds het geval is. De gewaarwordingen en 'ervaringen' die daarmee gepaard gaan, evenals de neiging tot een bepaald gedrag, lijken een gevolg te zijn van gebeurtenissen in de buitenwereld, maar worden in feite door deze biologische algoritmes veroorzaakt. Deze biologische algoritmes reageren evenwel evenzeer op beelden uit de binnenwereld, uit het menselijke inbeeldingsvermogen. Dat verklaart dat de mens zeer emotioneel kan reageren op realiteiten die er in werkelijkheid helemaal niet zijn, zoals beelden uit het verleden of in een ingebeelde toekomst. Daardoor kan de mens het zichzelf bijzonder lastig maken. De rede is de hogere bewustzijnsfunctie, de instantie in de bewustzijnsruimte die het mogelijk maakt deze vaste gedragspatronen niet alleen waar te nemen maar er ook de evolutionaire logica van te begrijpen en ze doelbewust te wijzigen, te verfijnen en aan te passen naargelang van de omstandigheden en er al dan niet gevolg aan te geven in functie van een langetermijnperspectief. Door dit operationele systeem is de mens een geheel nieuw en recent verschijnsel in de evolutie van het leven, uitgerust met buitengewone overlevingsmogelijkheden. Dat verklaart ook dat de mens niet langer afhankelijk is van bepaalde leefomstandigheden maar de hele planeet heeft kunnen bewonen. Helaas kan de mens de redelijkheid ook tegen zichzelf keren. Daar waar emoties geselecteerd waren om de mens te beschermen tegen reële, natuurlijke gevaren, is de mens met zijn redelijk vermogen vaak immers ook zijn eigen vijand geworden. Dezelfde redelijkheid maakt het ook mogelijk de initiële, emotionele impulsen, de empathie als individuele reactie op de onmiddellijke omgeving, op redelijke wijze uit te breiden om tot een meer algemeen menselijke, geordende, vredevolle samenleving met een bredere moraliteit gericht op het algemene belang te komen. Wij kunnen immers redelijk inzien dat wijzelf, onze kinderen of onze gemeenschap geen bevoorrechte plaats kunnen opeisen en geen aanspraak kunnen maken op bijzondere 'rechten', maar dat alle mensen, alle kinderen en alle volkeren even belangrijk en even waardig zijn en evenveel 'rechten' hebben. Daardoor ontstaat een redelijkheid verlicht door mededogen, een redelijk mededogen of een 'rational compassion'. De redelijkheid maakt het uiteindelijk ook mogelijk na te denken over de zin van het leven en op die manier met persoonlijke waarden en normen tot een meer vervullend leven te komen.