Aflevering 1. De Synagoge (Lekstraat 63)

Route naar locatie 2 Je steekt de Lekstraat over. Op nummer 150, was ooit gevestigd De Hebreeuwse Boek- en Ritualiënhandel van E.H. Onderwijzer. --- Stem: Job Cohen Productie: Freek Schröder Afbeelding: Stadsarchief Amsterdam (ca. 1937) --- Transcript 'De Synagoge' Het Verzetsmuseum was tot 1998 gevestigd in deze synagoge in de Lekstraat. Sinds 1999 zit het museum in Gebouw Plancius aan de Plantage Kerklaan, tegenover de ingang van dierentuin Artis. In de collectie van het museum bevindt zich één document dat de geschiedenis van de synagoge direct verbindt met de geschiedenis van de Jodenvervolging. Het is een lijstje van verkoopadressen van de gele Jodenster gedateerd op 29 april 1942. In Zuid kon men daarvoor terecht bij de synagoge. De ster moest uitdrukkelijk zichtbaar op de kleding worden gedragen. Sommige niet-Joden spelden, uit woede over deze vernederende maatregel en uit solidariteit met hun medeburgers, ook een gele ster op. De oude Jodenbuurt werd schertsend Hollywood genoemd - dit grapje was eerder al in Warschau bedacht, toen daar de gele ster werd ingevoerd. De Rivierenbuurt, vertelt Miep Gies in haar boek Herinneringen aan Anne Frank, heette even de Melkweg. In het Verzetsmuseum is ook een papieren ster te zien met het opschrift ‘Jood en niet-Jood één in strijd!’ Deze papieren ster werd in een oplage van 300.000 strooibiljetjes verspreid door de groep rond het revolutionair-socialistische verzetsblad De Vonk, op 1 mei 1942. Een deel van de oplage liet men van het dak van De Bijenkorf neerdwarrelen op de Dam en het Damrak. De Duitse politie beëindigde deze demonstraties met harde hand. Uitingen van solidariteit en medegevoel met de Joden waren ten strengste verboden. Sinds de jaren twintig waren veel Amsterdamse Joden verhuisd naar Zuid. Lang niet alle nieuwkomers waren trouwe gelovigen. Toch bestond er volgens de Nederlands-Israëlitische gemeente in Zuid behoefte aan een buurtsynagoge van flinke afmetingen; mede door de komst, sinds 1933, van Joodse vluchtelingen uit Duitsland. Vluchtelingen die een deel van hun bezit hadden weten te redden, konden in Zuid gemakkelijk woonruimte vinden. Als gevolg van de grote crisis stonden huizen met relatief hoge huren vaak leeg. Voor het ontwerp van de nieuwe synagoge werd onder Joodse architecten een prijsvraag uitgeschreven. De inzending van de jonge architect Abraham Elzas kreeg de voorkeur; het viel op door strakke, doelmatige vormen. Het was een staaltje van functionalistische ‘nieuwe zakelijkheid’. Liefhebbers van de Amsterdamse School, die gruwden ervan. De synagoge werd op 30 november 1937 ingewijd. Een verslag van de inwijding meldde: ‘Van het nieuwe bedehuis wapperde de Nederlandse driekleur en ook vele omwonenden hadden op deze wijze van hun medeleven met het voor de Joodse gemeente feestelijke gebeuren getuigd’. De synagoge bleef in gebruik tot de laatste Joden werden weggevoerd, in september 1943. Vervolgens diende het gebouw nog als opslagplaats van meubels, afkomstig uit de inboedel van weggehaalde Joden. Na de oorlog gingen overlevenden van de massamoord opnieuw naar de sjoel in de Lekstraat. Veel plaatsen bleven leeg en in de loop der jaren daalde het aantal bezoekers. Rond 1978 begon de Joodse gemeente om te zien naar een nieuwe bestemming voor het gebouw. Gesloopt werd het niet, omdat het bijzonder en zelfs monumentaal is. In 1985 kon het Verzetsmuseum er zijn intrek nemen. Toen het museum in 1999 verhuisde naar Gebouw Plancius nam een veilinghuis intrek in een deel van de synagoge. In het andere deel van het gebouw worden nog altijd sjoeldiensten gehouden. In 2005 is het gebouw, dat een Rijksmonument is, gerestaureerd. Het deel dat wordt gebruikt voor de sjoeldiensten is in oorspronkelijke staat hersteld.