Aflevering Evolutionaire Psychologie 2/2 - Maart 2022

De evolutietheorie is zonder meer de meest fascinerende, de meest diepgravende en de meest omvattende theorie over het leven op aarde. De mens verschijnt er als het (voorlopig) laatste artefact van een evolutieproces dat ca 3,5 miljard jaar geleden is begonnen als een lange en moeizame opwaartse klim uit de oersoep en de natuurlijke omgeving. Leven gaat inderdaad voortdurend in tegen de universele genadeloze toename van entropie. In zijn publicatie uit 1859 toonde Darwin aan hoe de evolutie een prachtig organisme kon maken zonder te weten hoe dit te maken. Het leven en de evolutie is niet het werk van een Absolute Wijsheid, maar van een Absolute Onwetendheid. Of: hoe er sprake kan zijn van ontwerp zonder ontwerper en van vaardigheid zonder inzicht. De sporen, de mummies, de skeletten en de fossielen van dat lange verleden zijn nog steeds terug te vinden in ons lichaam, in onze emoties en in ons denken. Zoals een boom altijd naar boven groeit, tegen de zwaartekracht in, moet de mens zich met wijsheid en redelijkheid handhaven en staande houden tegen een regressieve, archaïsche, evolutionair bepaalde intuïtieve en emotionele zwaartekracht die oorzaak is van dystopische tendensen en verschijnselen als individueel en maatschappelijk onwelzijn, conflict en oorlog. Wat kunnen we hieruit leren over de dynamiek van ons gedrag? In hoeverre bepaalt de evolutionaire logica ook nu nog onze emoties, ons denken, ons gedrag, onze zeden en gewoonten en onze wetgeving? De mens is inderdaad een biologisch wezen en heel wat van zijn gedragingen hebben biologische wortels in een evolutionaire context. Veel van wat op het eerste gezicht moeilijk te begrijpen lijkt, wordt begrijpelijk(er) in het licht van de evolutionaire en biologische voorgeschiedenis van de mens. Zo kunnen de in ons onbewuste, automatische, emotionele brein opgeslagen overlevingsinstincten, evenals onze voortplantings- en paringsinstincten, veel van de huidige menselijke gedragspatronen verklaren. Maar hoewel de mens inderdaad onmiskenbaar in grote mate door de evolutie werd gecreëerd, kan hij door zijn unieke bewustzijn, zijn symbolische taal, zijn abstracte voorstellingsvermogen, zijn creativiteit en zijn opmerkelijke vrije wil, op dit evolutionaire fundament toch ook een belangrijk deel zelf creëren, met name de geestelijke wereld, de wereld van betekenissen en ervaringen. De mens kan op de evolutionair gegeven 'hardware' een persoonlijke 'software' uitvoeren waardoor een persoonlijk leven, een moraliteit en een beschaafde samenleving mogelijk wordt.